DÖĞER KERVANSARAYI

Osmanlı devri yapısı olan Düğer Kervansarayı plânı ve inşaî hususiyetleri kadar, üzerinde bulunduğu yol ile de bize yeni bilgiler getirmektedir.

Düğer Kervansarayı Üsküdar - İznik - Yenişehir - Akbıyık - Pazarcık - Bozhöyük - İnönü - Kalburcu - Saka - Düğer - Akören - Çay - Akşehir'den geçen yol üzerindedir. Bu yola yakın; biri doğusunda diğeri batısında olmak üzere iki yol daha kuzeyden güneye doğru iner. Birincisi : Eskişehir - Seyitgazi - Hüsrevpaşa - Bayat..., İkincisi :... İnönü - Ilıca - Kütahya - Karahisar üzerinde üçü de Akşehir'de birleşirler.

Seyitgazi'den geçen yol (Halep yolu) ve (Hac yolu) olarak bilinir. Son iki yoldan her ikisi de hem kervan yolu, hem de müteaddit seferlerde ordu yolu olarak kullanılmıştır. Bu bakımdan müteaddit arşiv vesikalarında ve muhtelif eserlerde adları geçen ve bilinen yollardır.
Kervansarayımızın üzerinde bulunduğu yol güzergahının tesbiti ise, ancak, Başbakanlık Arşivinde bulunan Hicri 986 yılına ait bir tek (menzil kaydı) sayesinde mümkün olabilmiştir.

Hem Menzil Binası hem (Kervansaray) hizmetlerini gördüğü anlaşılan Döğer Kervansarayını her iki kısmı üzerinde de kitabe ve tezyinat yoktur. Ahır kısmında küçük bir kitabe yeri görülüyorsa da yeri hâlen boştur. Mahallinde bu kervansarayın II. Murada ait olduğu söylenmektedir.

Kervansarayın iki kat oluşu, üst katta cephede pencereler bulunuşu, kubbeli odalarda ısınma ocaklarından başka yemek pişirmek için ayrı ocaklar ve yıkanma yerleri bulunması, Duvarların ve çatının taş kaplama tekniği, büyük ahır kısmının binadan ayrı yapılması ve buraya hariçten başka bir kapı ile girilmesi, her iki kısmın da son derece mükemmel ve iyi gizlenmiş vantilasyon tertibatına malik oluşu, geniş ve yüksek olan ahırın direksiz ve tek açıklık üzerine kurulmuş olması Düğer Kervansarayının başlıca özelliklerini teşkil eder.

Düğer Kervansarayında gördüğümüz bu hususiyetler çok mühim ve enteresandır.

Şimdiye kadar görülmemiş olan kervansarayları ve bunlarla ilgili arşiv vesikalarını da görüp incelemeden Anadolu Kervansarayları ve bilhassa bunların plân tipleri hakkında kesin hükümlere varmanın mümkün olmadığını ve olamayacağını bize açıkça göstermektedir.

Düğer Kervansarayı iki kısımdan müteşekkildir

a) Birinci kısım iki katlıdır.

Cephesi 29.40, derinliği 13.20 metredir.

b) İkinci kısım birinci kısma bitişik olup tek katlıdır.

Uzunluğu 27.10, derinliği 13.20 metredir. Her ikisinin cephe uzunluğu 56.50 metreyi bulmaktadır.

Birinci kısmın dışı ve çatısı taş kaplamadır, ikinci kısmın duvarları moloz taşıdır. Yalnız çatısı taş kaplamadır.

İçeri girilince zemin katında taştan yapılmış 4 tane dört köşe direk görülür. Eşit açıklıklarla doğu-batı istikametinde yer alan bu direklere klâsik yassı tuğladan yapılmış 4 kemer dayanır. Kervansarayın üst katı bunların üzerine oturtulmuştur.

Zemini toprak, irtifaı 6.00 metre olan alt katın seyislere ve tımar görmüş binek hayvanlarına mahsus olduğu anlaşılmaktadır. Bu katta pencere yoktur. Bitişikteki ahır kısmını gözetlemeye yarayan iki mazgal deliği vardır. Bunların mukabilinde doğu yönünde de dışarı bakan iki mazgal bulunmaktadır. Bunların yerden yüksekliğine bakılırsa seyislerin tahtadan kerevetler üzerinde yattıklarına hükmolunabilir.

Zemin katında üçü kapının sağında, üçü solunda olmak üzere 6 tane ocak dikkati çekmektedir. Vantilasyonu sağlayan bu ocaklar taş duvarın içerisine dolap şeklinde oyulmuştur. Altısı da çatıdan sonra, bacalıdır. Ayrıca duvarlarda seyisler için ufak dolap yerleri de vardır.

Zemin kattan, giriş kapısının karşısına isabet eden, taş bir merdivenle birinci katta boydan boya uzanan bir koridora çıkılmaktadır. Koridorun yüksekliği 400 metredir. Koridorda biri doğuya, beşi kuzeye bakan 6 pencere vardır. Bunların sonradan içerden örülerek mazgala çevrildiği görülmektedir. Bu katta iki köşede, kubbeli birer büyük oda, bunların iç tarafında tonozlu ve daha küçük birer oda, tam ortada mescit bulunmaktadır. Kubbeli odaların iç yüksekliği 6.30, tonozlu odaların yüksekliği 3.30 metredir. Kubbeli odalarda cepheye bakan birer pencere, birer mazgal mevcuttur. Tonozlu odalarda da birer pencere ve birer mazgal vardır.

Mescidin penceresi olmayıp mihrabın iki tarafında birer mazgal bulunmaktadır.

Kubbeli ve tonozlu odaların hiç birinde koridora açılan pencere ve mazgal yoktur. Koridordan birer kapı ile bu odalara girilir. Odaların içerde ayrıca irtibatları mevcut değildir.

Mescit, bir kemerle bağlanmış olup orta yerine kapı konulmamış açık bırakılmıştır.

İçi ve dışı moloz taşından, iç taraftaki kemerleri tuğladan yapılmış ve çatısı taş kaplanmış olan ikinci kısma gelince: İçeride direkler olmadığından burası yekpare geniş bir satıhtır. Yük hayvanlarına ve nakil vasıtalarına mahsus büyük bir ahır olduğu anlaşılmaktadır. Bu ahırın, yanındaki iki katlı yapı ile dahilen hiç bir irtibatı yoktur. Kapısı tam orta yerdedir. Üçü kapının sağında; üçü solunda olmak üzere altı tane geniş açıklıklı kemer vardır. Bütün açıklık taşkemerle bağlanmıştır. Bu kemerlerin yüksekliği 8.80, ahırın iç temiz açıklığı 10.60 metredir.

Burada gene üçü sağda üçü solda olmak üzere duvar içersine altı tane baca konulmuştur. Bu bacaların çatı üstünden görülen harici kısımları yoktur. 0.80 metre uzunluk ve 0.20 metre genişlikte olan bacalar çatıya kadar çıkar, orada kalır. Tam bir vantilasyon sağlayacak asla koku bırakmayacak şekilde yapılmıştır.